Beynimiz necə işləyir? #necəişləyir

Ağırlığı, təqribən, 1300-1800 qram olan, işləmə prinsipi kompyuterlərdən daha üstün sayılan bir orqanla yaşayırıq. Eləmək istədiklərimizi lazımi orqanlarımıza əmr verən bu dəyərli xəzinəmiz beynimizdir.
Ona bir kompyuter deyə bilərikmi? Əgər desək, yenə düzgün alınmır. Çünki o, indiyədək məlum olan bütün mexanizmlərdən üstün və mürəkkəbdir. Necə? Birlikdə baxaq...
“İki yumruğumuzun ölçüsündən daha böyük” olan beynimizin görüntüsü qoz ləpəsinə bənzəyir. 100 milyarda yaxın neyrondan ibarətdir. Beynimiz hüceyrələr və onurğa beyin sayəsində mərkəzi sinir sistemini daim nəzarətdə saxlayır. Ürək döyüntülərimizi ölçür, nəfəs almamızı və həzm sistemimizi idarə edir, düşünmək, məntiq və dəqiqləşdirmək kimi zehni fəaliyyəti yerinə yetirir.
Beynimiz 3 hissədən ibarətdir. Beyin sapı onurğa beyinin yuxarısını əhatə edir. Bu bölgə nəfəs alıb-verməyimizi, təhlükə siqnalları aldığında aktivləşən reflekslərimizi nəzarətdə saxlayır. Qəribə adlı Limbik sistemi beynin ən duyğusal hissəsidir. Onun ikinci işi beynimizə yazdığımız xatirələri nizama salmaqdır. Buna görə də, o, dayanmadan işləyir. Həyatımıza təsir edən hadisələri analiz etməyimizə, duyğusal bağ qurduğumuz olaylar və insanları xatırlamağımıza səbəb olur.
Bizi xüsusi edən bölgə Neokorteksdir. Bura beynin düşüncə mərkəzidir. Görmək, eşitmək, danışmaq, yaratmaq, düşüncəni analiz etmək kimi həyati önəmə sahib işləri yerinə yetirir. Danışmaq, eşitmək və görmək kimi işləri eyni anda yerinə yetirməsi isə fövqəladədir.
Beynimiz də digər orqanlarımız kimi, sağlam qana ehtiyac duyur. Oksigen və qlükoza beynin daim tələb etdiyi maddələrdir. Bunlar 4 arteriya vasitəsilə təmin edilir. Kapilyarlar sayəsində beyinin “qidaları” onun hər bir guşəsinə daşınır. Beləcə, bütün sistem istifadə eyməyimiz üçün hazır olar.

Son dönəmlər bir sual populyarlaşıb: beynimizin neçə faizi işləyir? Bu, doğru sual deyil. Beynimiz dayanmadan, fasilə etmədən işləyir. Kiçik bir örnəyə baxaq.
Beynimizi dünyamız kimi düşünün. Bu dünyada 100 milyard insan olduğunu təsəvvür edin. Bütün bu insanlar eyni anda internetə girir, paylaşımlar edir, videolar göndərir. Manyetik toru da qan axınımız olaraq xəyal edin. Toru aktiv saxlamaq üçün trilyonlarla hesablanan proseslərin eyni anda baş verdiyini də hesaba qatın. İnanılmaz bir vəziyyətdir, deyilmi?
Bəs, bu, necə baş verir? Bunun üçün anasının bətnindəki bu kiçik dostumuzun hekayəsini dinləyək.
Beyinin əmələ gəlməsini və işə necə başlamasını anlamaq üçün hamiləliyin 4-cü həftəsini-beyinin yaranma prosesini xatırlayaq. Möcüzəvi çalışqanlığa və heç bitməyən enerjiyə sahib neyronlarımızı da unutmayaq.
Hamiləliyin 4-cü həftəsi başlayanda orqanizm dəqiqədə 500 min neyron istehsalına keçir. Və biz ölənədək də bu istehsal prosesi davam edir. Amma neyronlar belə təkbaşına bütün məsuliyyəti öz üzərlərinə götürmür. Glial`lar sürüşkən liflər yaradaraq uzun yollar inşa edirlər. Bu yollarla neyronlar hərəkət edir. Hamiləliyin 6-cı ayında beyin sistemi, demək olar ki, lazımi qədər inkişaf edir. Yəni, beyin öz şəklini bu müddətə tamamlayır.
ST^ Bəs, beynimiz optimal səviyyəyə çatdıqdan sonra ətrafımızda baş verənləri necə analiz edir? Bunu onurğa beynimiz 1 milyard neyron sayəsində bacarır.
Böyük sistemi tanımaqçün yolumuza hüceyrələrlə davam edək. Hər biri 1 mm-in 1/200-i boyda mikroskopik hüceyrələrdir. Bu kiçik qəhrəmanlar birlikdə xeyli iş görürlər və neyronlara dəstək olurlar. Bu hüceyrələrin qabıqlarında onlara ötürülən məlumatları “tutmaq” üçün antenalar var. Dendritlərin bağlı olduqları ana gövdə və aldığı məlumatı yayan aksonlar, bir növ, ötürücülər mövcuddur. Aksonların hünərlərini saymaqla bitməz.
Antenalar dendritlərdən aldıqları mesajı aksonlara çatdırırlar. Aksonlar isə məlumatın ötürülməsi ilə məşğul olur, digər hüceyrələrin hərəkətə keçməsini təmin edirlər. Aksonlardakı kiçik kisələrin işi elektrik siqnalları ilə gələn məlumatı kimyəvi siqnala çevirməkdir. Bunlara neyromediatorlar deyilir.
Beyin o qədər mürəkkəb və sirlidir ki, hələ də onun öyrənilməyə, araşdırılmağa ehtiyacı var. 70%-i sudan əmələ gələn beynimizdəki neyronlar 400 km/saat sürətlə hərəkət edirlər.
Əminəm ki, beyin üzərində aparılan araşdırmalar və sınaqlar bizi hələ çox heyrətləndirəcək.
“Bəşərin əşrəfiyik” deyirik... Bu özgüvəni bizdə yaradan da, sözün həqiqi mənasında, beynimizdir. Əvvəldə dediyim kimi, “beyninin neçə faizini işlədirsən?” kimi suallara fikir verməyin. Beynimiz də, digər orqanlarımız kimi, lazımi qidalarla təmin edilərkən öz-özünü yeniləyə, inkişaf etdirə bilir.
“Eynşteyn beyninin neçə faizini istifadə edirdi?” kimi sualları bir kənara qoyun, beyninizi inkişaf etdirin, irəlilədin ki, özünüz də inkişaf edəsiniz...

Видео Beynimiz necə işləyir? #necəişləyir канала Demədi Demə