Тойрон бүжиг by Munkhbayar

Монголчуудын жаргалан нь бүжиг наадгай билээ.
2017 оны 5 сард Гэрлийн Өргөөний Улаачид Алтай хамтлаг, Босоо Хөх Монголын залуустай Ноён уулнаа тойрон бүжив.

Mongolian traditional dance: Toiron Bujig (Circle Dancing)
with Mongolian Shamans and people who is trying to protect Noyon Mountain. May 2017, near the Noyon Mountain of Mongolia.

Video Edited by Munkhbayar

"Ноён уулаа аваръя" уриан дор Алтай хамтлаг, Босоо хөх Монгол, Гэрлийн өргөөнийхөн хамтран тойрон бүжгээ дэвсэн бүжив.

Тойрон бүжгийн тухай.

Монголын Нууц Товчооны 57-р дэсэд: Монголын жаргалан нь бүжиг, хурим бүлгээ. Хоталыг хаан өргөмжлөөд Хорхунагийн саглагар модны дор хавирга газрыг халцартал, өвдөг газрыг өлтөртөл дэвхцэн бүжиглэж хуримлав.
Харин Монгол Товчион Түүхийн Тайлал судрын 249-р талд, Дэс 59-д:
Хамаг Монгол, Тайчууд
Ононы Хорхонаг жубур хурж
КауТулАй-г Хаан болгов.
Монголын жаргалан дэвсэн
Хуримлан жаргах бөлгөө.
КауТулАй-г Хаан өргөөд
Хорхонагийн саглагар мод орчин
Хавиргандаа хуулга болтол
Өвдгөндөө өлхөг болтол дэвсэв.

Чанай Дээдэс: “...Хавиргандаа хуулга болтол, Өвдгөндөө
өлхөг болтол дэвсэв...” гэдэг нь нэг дүрдээ цамнан бүжиж
баяр баяслаа илтгэх утгатай, удаахдаа ийм бүжиг нь дайнч
бурхдыг баясгаж, их дайн зарлан ялалтыг урин дуудах зан
үйл болно. Гутгаарт нь хавирганд нь хуулга, өвдгөнд өлхөг
болсны утга нь тэгтэл эв эеийг олж чадаагүй, эвлэрэл нь өнгөхөн төдий, өтөд хийсэх тоосхон төдий аргацаасан
болохыг өгүүлж, энэ үйлийг дэвсэж үгүй хийе гэсэн
билэгдлийг гаргасан байна. Ийм худал хуурмагийг дэвсэж,
нэгэн санаан доор нэгдэхийг уриалсан болно.

За энэ судар бичгүүдээс үзэхэд эртнээс л Монголчуудын эвлэн нэгдэж хийдэг бүжиг байсан байна. Шинэ Зеландын Маори омгийнхны дайны бүжиг буюу Хака гэж байдаг. Энэ соёлд тэд болон дэлхий нийт хүндэтгэлтэй хандаж хадгалж авч явж байна. Харин бид Тойром бүжгээ эргэн сэргээж хадгалж хамгаалан өвлүүлж үлдээх нь зүйд нийцтэй.

Тойрон бүжгийн үг:

МОНГОЛ ТОЙРОН БҮЖИГ (05:30 сек)

Үгийг Бодонгууд Мягмарын Дөш (2014.11.21)
Хөгжмийг Д. Ганпүрэв (2014.11.23)

Эхлэл: Бөмбөрийн хэмнэл
1. Өндөр уулыг даван бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Өргөн мөрнийг гатлан цэнгэж
Өргөн талдаа тойром бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Өстөн дайснаа даран дэвхцэж

2. Хавирга газарыг халцартал бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Хажуу газрыг ханартал дэвхцэж
Өвдөг газрыг өлтөртөл бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Өндөр - газрыг өмөртөл дэвхцэж

3. Халуун хөлсөө урсган бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Харьтны морьдыг хатируулсан-гүйдээ.
Хааны зарлигийг даган бүжье 2 (давтаж хэлнэ)
Харийн - дайснаа дарна дэвхцэж

4. Тэнгэрлиг ялалтаа бахдан бүжие2 (давтаж хэлнэ)
Тэрслүү олныг даран дэвхцэж
Тэнхээ мэдэн тойрон бүжие2 (давтаж хэлнэ)
Тойрмоо эхлүүлэн бийгээ биелье дээ

Хөгжим: Морин хуурын татлага

5. Өндөр уулыг давж - ээ
Өргөн мөрнийг гатлаад
Өстөн дайснаа дарж - ээ
Өргөн талдаа эргээд - ирлээ
4/4 + 4/6 х 1
4/4 (чшүү) + 4/6 х 1

6. Хавирга газрыг халцартал
Хажуу газрыг ханартал
Өвдөг газрыг өлтөртөл
Өндөр - газрыг өмөртөлө - бүжье
4/5 + 4/6 х 1
4/5 ( чшүү + ха ха ) + 4/6 х 1

7. Халуун хөлсөө урсгаж
Харьтаны морьдыг хатируулсангүй.
Хааны зарлигийг дагаж
Харийн - дайснаа дараад ирлээ
4/6 + 4/6 х 1
4/6 (хуу хамтдаа тойрон бүжие) + 4/6 х 1

8. Тэрслүү дайснаа дарж - ээ
Тэнгэрлиг ялалтаа бахдаж
Тэнгэр газрыг нийлтэл
Тэнхээ мэдэн бүжье
4/6 + 4/6 х 1
4/6 (хуу хамтдаа тойрон бүжие) + 4/6 х 1

9. Угсаа түмнээ хамгаалж
Ухарч цуцалгүй тэмцэж
Удам угсаагаа өмгөөлж
Ухаанаа баларттал бүжье
4/6 х 2

10. Дайны ялалтаа дуурсгаж
Дайчин баатруудаа дурсаж
Тэнгэр газрыг нийлтэл
Тэнгис - далайг цалгитал бүжье
4/4 + 4/6 х 1
4/4 ( 4 дээр чшүү) + 4/6 х 2

11. Сүлдээ тэнгэртээ мөргөж
Сүртэй уухайгаа хадаажээ.
Баатар тэнгэртээ залбирч
Байлдааны талбартаа бүжье
4/5 + 4/6 х 1
4/5 ( чшүү + ха ха ) + 4/6 х 2

12. Гайхам ялалтаа тэмдэглэж
Хамаг олноороо цэнгэж
Аяны тоосоо үргээж
Арьсан - дээлээ ханзартал бүжье
4/6 + 4/6 х 1
4/6 (хуу хамтдаа тойрон бүжие) + 4/6 х 1

13. Аав ээждээ очоод
Ард олонтойгоо цэнгэн баясаж
Эхнэр хүүхдээ хараад
Ээрэм талдаа тойрон тойрон бүжье.
4/6 + 4/6 х 1
4/6 ( хуу хамтдаа тойрон бүжие ) + 4/6 х 1

14. Өвдөг газарыг өлтөртөл2
Өндөр - газарыг өмөртөл2
Хавирга газарыг халцартал
Хамаг түмнээрээ тойрон тойрон бүжие.

Төгсгөл шууд орно: Бөмбөрийн хэмнэлтэй

15. Өндөр уулыг даван бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Өргөн мөрнийг гатлан цэнгэж
Өргөн талдаа тойром бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Өстөн дайснаа даран дэвхцэж

16. Хавирга газарыг халцартал бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Хажуу газрыг ханартал дэвхцэж
Өвдөг газрыг өлтөртөл бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Өндөр - газрыг өмөртөл дэвхцэж

17. Халуун хөлсөө урсган бүжие 2 (давтаж хэлнэ)
Харьтны морьдыг хатируулсан-гүйгээр.
Хааны зарлигийг даган бүжье 2 (давтаж хэлнэ)
Харийн - дайснаа дарна дэвхцэж

18. Тэнгэрлиг ялалтаа бахдан бүжие2 (давтаж хэлнэ)
Тэрслүү олныг даран дэвхцэж
Тэнхээ мэдэн тойрон бүжие2 (давтаж хэлнэ)
Тойрмоо дуусган бийгээ жаргаая даа.

2016-05-21

Видео Тойрон бүжиг by Munkhbayar канала Tenger Mongol Gazar