Бураталда Дариға. Отанбек Еңсехан ұлы, Қытай Қазақтары.

بۇرتالدا ءداريعاي ءانىنىڭ تاريحى
------
ءسوزى مەن مۋزيكاسى شەبەر قابىسقان سارا تۋىندىلاردىڭ ءبىرى «بۋراتالدا ءداريعا» ءاننىڭ قالاي ومىرگە كەلگەنى جونىندە ومىردەن ەرتە
قايتسادا تۋعان حالقىنىڭ مايەكتى مادەني مۇرالارىن جيناۋ، رەتتەۋ باسپادان شىعارۋ سالاسىندا سۇبەلى ەڭبەك ەتكەن كورنەكتى اقىن، سازگەر، ەتنوگراف جۇمان اعانىڭ قاتپارلى قالىڭ وي الەمىنە بويلاپ، ارحيۆتەرىن اقتارىپ كورگەنىمىزدە ءۇرىمجى قالاسىندا وتكەن ءبىر تويداعى ايتىس اقىنى، اسابا قايرات قۇلمۇقامەت ۇلىنىڭ جۇمان اعانى جەزدەسىنىپ ايتقان ەفيگرامماسى نازارىمىزعا ءىلىندى.
«جۇمان اعام، كوپ كورگەن وتكەلەكتى،
وسى جاقتان تاۋىپ ءجۇر كوپ قورەكتى.
باركولگە ارناپ ءبىر-ەكىءان جازىپ ەدى،
ءانشى نازار داۋىسى كوككە جەتتى.
بىزگە نەگە ءبىر ءانىن قيمايدى دەپ،
تۋعان جەرى بۋراتال وكپەلەپتى»،-دەگەندە تويشىل قاۋىم الاقايلاپ قۇپتاسا كەرەك. بۇل جاس كەزىنەن كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان جەرىنەن الىس جۇرگەن جۇمان اعانىڭ كوكىرەك قۋىسىندا قوزداپ جاتقان كورىكتى ويلارىنا قامشى بولىپتى. سودان از-كەم ۋاقىتتان كەيىن جۇمان اعامىز حالىقتىق سلوپتا «بۋراتالدا ءداريعا» ءانىن جازعان ەكەن.
ەندى بۇل تاريحتى قايرا تۇرىپ بۇگىنگىنىڭ جاس قىرانى بۋراتالدىڭ ونەرلى ۇلانى بەرىك ءسىلام ۇلىنا ءسوز بەرىپ، بۇل ءاننىڭ قالاي تىڭدارمان جۇرەگىنەن جول العانىن سۇراعانىمىزدا، سابىرلى دا سالماقتى جىبەك مىنەز بەكەڭ ءان حاقىنداعى ويىن بىزگە بىلاي دەپ تۇيىندەگەن بولاتىن.

بۇل ءان 1994 جىلى مەنىڭ بۋراتالا قالالىق 5 ورتا مەكتەپتە مۇعالىمدىك ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە جازىلدى، ەركىن زاكاريا دەگەن تەرمەشى دوسىم ءۇرىمجى قالاسىنا بارىپ، ءان تاسپاسىن شىعارىپ تابىسپەن ورالدى، تاسپاعا ءان ەكشەۋ بارسىندا ەركىن جۇمان اعانىڭ تاياۋدا جازعان «بۋراتالدا ءداريعا» ءانىن ورىنداعانىن ايتىپ، بارشامىزدى قۋانتتى. العاش ەستي سالعاندا ءان ءماتىنى مەنى بىردەن باۋراپ الدى. ءبىز تۋعان جەر وسكەن ەلدى جىرلايتىن بولساق كوبىندە ونىڭ تاۋ-سۋىن، جازيرالى دالاسىن جىرعا قوسىپ جاتامىز، ال جۇمان اعانىڭ تەكستىندە شاعىن بولسادا ءبىر ۋاقيعا بار ەكەن، بالا ماحاببات ارقىلى تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنش بەينەلەنىپتى. سول تۇستا جاتاقتا جاتاتىن ەدىك، جاتاعىمىزدا پيانينو بار بولاتىن ءانىن ءماتىنىن ەستىگەنىنەن كەيىن، ونى ساناعا سىڭىرە باستادىم، جۇمان اعامىز بۇل ءاندى حالىقتىق سارىندا جازىپتى، مەن وسىنى ەسترادالىق نۇسقاعا اينالدىرىپ جازىپ كورسەم قايتەدى دەگەن وي كەلىپ، العاشقى نۇسقالارى جازىپ، شاعىن باسقوسۋلاردان وزىمىزشە ورىنداپ جۇردىك. كۇندەر وتە كەلە جۇمان اعا اۋىلعا كەلگەندە ول كىسىگە العاش رەت تۇشىمدى ەتىپ ورىنداپ بەرىپ، ىقىلاسىن الدىق، قادىرلى جۇمان اعامىز: بەرىك باۋىر مىنا ءاننىڭ باعىن سەن اشقان ەكەنسىڭ، بۇدان بىلاي سەنىڭ ءانىڭ بولسىن دەپ اق تىلەگىن ءبىلدىردى. وسىدان كەيىن بارىپ، ءبىز سالتاناتتى ساحىنالاردا ورىنداي باستادىق.

سوندا مەنى بىردەن باۋراعان نارسە تەكىستىڭ ۋاقيعالىعى، كوركەمدىگى، تاقىربى بولدى. «بۋراتالدا ءداريعا» دەگەندە جاتقان تۇڭعىيىق سىر مەنى بىردەن باۋىراپ وسىلاي قالام الدىرعان ەدى،-دەيدى بەكەڭ ءان جايىنداعى ويلارىن تۇيىندەپ.

بۇل ءان العاشىندا ايگىلى ءانشى وتانبەك ەڭسەحان ۇلىنىڭ ورىنداۋىندا ساحىنالارعا كوتەرىلىپ، جۇرت جىلى قابىلدادى. كەيىنىنەن وتانبەك ەڭسەحان ۇلىنىڭ سوڭىنان ەرگەن ونەرپاز باۋىرلارى بۇل كۇندەرى ونەردە وزىندىك ورنى بار جولدىباي دۋلات،ۇلى ءادىل سىلامحان،ۇلى سەنباي بوداۋباي،ۇلى مەدەت ماقسات ۇلى قاتارلى انشىلەر ورىنداپ، ءاننىڭ اجارىن اشىپ، ويىن-تويدىڭ كوركىن قىزدىرىپ، مەرەيىن اسىرىپ كەلەدى. مىنە وسىلاي بۋراتالدان ەسكەن اسەم اۋەن ءان الەمىن كەڭ شارلاپ كەتە باردى.

ءاننىڭ تولىق ءماتىنى:

الا تاۋدىڭ بۇراتال بوكتەرىندە،
ءبىر قىز قالعان قول بۇلعاپ كەتكەنىمدە.
ءداريعا ول دا بالا، مەندە بالا ،
ۇلگىرمەگەن ەكەنبىز سەرت بەرۋگە.

قايىرماسى:
بۇراتالىم-اي
قورمال اۋىلىم-اي
قوعالى كولدەي كوركىڭدى،
ساعىنعانىم-اي.

ماعان ىستىق جەر بارما بۋراتالداي،
ءالى وكىنش كەتكەنىم ءتىل قاتا الماي.
ءداريعا اۋىلداعى سول بويجەتكەن،
كوزدىڭ جاسىن جۇردەيدى قۇرعاتالماي.

جىل قۇستارى سەن سولاي باراسىڭبا،
وكپەلەگەن ارۋ بار اعاسىنا.
ءداريعا مەنەن ءبىر ءتىل جەتكىزە كور،
دوس-دۇشپاننىڭ قالدىرماي تاباسىنا.
Bota 2021-05-12
https://mp.weixin.qq.com/s/lBnaebaF_quSBpmkjQfdUQ

Видео Бураталда Дариға. Отанбек Еңсехан ұлы, Қытай Қазақтары. канала Алтай, Іле, Тарбағатай әндері мен әншілері