آشنایی با موسیقی اصیل ایرانی ، قسمت سوم - دستگاه چهارگاه

در سومین بخش از «گوشه‌نگار» حسام اینانلو (آهنگساز و نوازنده‌ی کمانچه) درباره‌ی دستگاه چهارگاه توضیحاتی ارائه داده و قطعاتی را نیز نواخته است. با هم این دستگاه را از زبان این نوازنده مرور می‌کنیم.

---------
دستگاه چهارگاه، یکی از دستگاه‌های موسیقی ایران است. چهارگاه از نظر مُدال دستگاهی متمایز است و داریوش طلایی دانگ اول چهارگاه را یکی از چهار دانگ اصلی موسیقی ایرانی می‌داند.

برخلاف برخی دیگر از دستگاه‌ها، دستگاه چهارگاه همنام یکی از مقام‌های قدیم موسیقی ایرانی نیست. درجات چهارگاه نیز با درجات اصلی هیچ یک از مقام‌ها مطابقت ندارند. با این حال لفظ «چهارگاه» محدود به ردیف موسیقی ایران نیست و در موسیقی‌های مبتنی بر مقام نیز به کار می‌رفته‌است. در موسیقی عربی، چهارگاه (با املای «جهارکاه») جزو زیرشاخه‌های خانوادهٔ عجم طبقه‌بندی می‌شود اگرچه مقام دیگری به نام «چهارگاه ترکی» نیز وجود دارد که در خانوادهٔ حجاز طبقه‌بندی می‌شود. در موسیقی ترکی نیز چهارگاه یکی از مقام‌های سیزده‌گانهٔ اصلی دانسته می‌شود و حسین سعدالدین آرل آن را مقام اصلی موسیقی ترکی قلمداد کرده‌است. به لحاظ فواصل موسیقی، چهارگاه در موسیقی ترکی، عربی و ایرانی مفهوم یکسانی نیست. با این حال می‌توان بین این مفاهیم با کمک مقام‌های زنگوله و حجاز تا حدی ارتباط برقرار کرد.

دستگاه چهارگاه در ردیف موسیقی ایرانی صاحب گوشه‌هایی است که برخی احساس اندوه، برخی حالت وقار و متانت، و برخی حس شادی را به همراه دارند، و از همین رو این دستگاه برای نشان دادن تمام حالات و احساسات مناسب دانسته شده‌است. برخی از گوشه‌های مهم دستگاه چهارگاه از بم به زیر عبارتند از زابل، مویه، حصار، مخالف، مغلوب، حزین و منصوری. دستگاه چهارگاه از طریق گوشه‌هایی همچون گوشهٔ مخالف، امکان پرده‌گردانی به دستگاه همایون را دارد و همچنین هر یک از دانگ‌های چهارگاه می‌تواند دانگ دوم بیات اصفهان فرض شود. همچنین دستگاه چهارگاه، به لحاظ نام گوشه‌ها و ساختار ردیف، با دستگاه سه‌گاه رابطهٔ نزدیکی دارد.

Видео آشنایی با موسیقی اصیل ایرانی ، قسمت سوم - دستگاه چهارگاه канала موزیک خوب