ЕГІН ЕГУ | ҚИЯР ЕГУ | ҚЫЗАНАҚ ЕГУ | ПАЙДАЛЫ КЕҢЕС |

ДИХАНШЫЛЫҚ. Қазағым БАЙЫСЫН

«Біссімілләъир рахманир рахим. Диқан баба! Құрт -құмырсқа, жан- жануардан қалганы менікі. Құдай! Көктен жаудыр, жерден өндір! Бала-шаганың ризыгын өзің жеткер! Иә, Диқан баба қолдай гөр! Әуеден жаудыр, жерден өндір! Бісімілларахман-рахим! Менің қолым емес, Диқан бабаның қолы, Қара қазан, жас балага несіп бер!». Егін егіп жатқан адамдардың қасынан өтіп бара жатқан кез келген кісі оған «Бір дәнің мың болсын, Бірің мың болсын» деп жақсы ниет-тілектерін білдірген.

Егістік алқапта арпа дәнін себудің бірнеше әдісі бар. Д. с.-дің кең тараған түрі - дорбаға, көнекке, кейде шапан етектеріне тұқымдықты салып алып, жаяу жүріп не өгіздің немесе аттың үстінде отырып себу. Шапан етектеріне салынған дәнді уыспен есептеп отырады.

Мысалы, бір шапанға 5-6 кос уыс кетеді. Себетін дәннің колемін тостағанмен де олшейді. Д. с.-де үш майда себіс жүргізіледі. Оң қолына дәнді уыстай ұстап алгашқы қол сілтеуін жай әрі нұсқа ретінде пайдаланады. Яғни мұнда озі түрған жердің оң жағына себеді.

Екіншісін алдына шаша отырып, үшінші қимыл кезегінде, сол жағына себеді. Осылайша дәнді азды-копті уыстап алып, біркелкі қимылмен және коз молшерімен сеуіп отырады. Келген жеріне кесектен белгі қойып, тұқымдықты толтыра алып келіп, жұмысын қайта жалғастырады.

Өгіз үстінде отырып дән себуші дәнді колігінің басынан асыра шашады. Әрине, мұнда дәннің жерге түсуі жаяу жүріп шашқандай болмайды. Өйткені дән топыраққа біркелкі түспейді. Сондықтан, колікпен дән себу барысы тырмалап сіңіру жүмысымен бірге атқарылады. Бұл үшін ат үстіндегі дән себуші ұзын арқанмен ат соңына бір топ шеңгел бұтасын (таулы жерде шашыратқыны) немесе тікенегі бар сүйекті шоптерді сүйретіп алады.

Кейде әлгі шеңгел немесе сүйекті осімдіктің үстіне соқа, тас я болмаса ауыр шым бастырады. Бүл топырақтың біркелкі майдалануына әрі тұқымның топыраққа біркелкі сіңуіне ссептігін тигізеді. Осы әдісті қазақтардың пайдаланғанына 100 жылдан аса уақыт болғаны жөніндегі мәліметті А.Левшин озінің 1832 жылы шыққан еңбегінде келтіреді. Егінші қазақтар арасында атқа жем немесе тұқым әсер беру деген ғұрып бар. Дән сеуіп жүрген егіншіге ұшырасқан адам: Тұқымың түптесін!- деп тілек білдірген кезде, егінші: Айтқаның келсін! - деп жауап қатады. Жолаушы: Тұқым әсер бер! немесе айыпқа жем бер! десе, егінші оган бір табак немесе бір тақия дән беретін болған. Мүндай жоралғы кобінесе себер түқымы аз адамдарга берілетін болган

Видео ЕГІН ЕГУ | ҚИЯР ЕГУ | ҚЫЗАНАҚ ЕГУ | ПАЙДАЛЫ КЕҢЕС | канала Егін Шаруашылығы