What is Monarchy?

İdarəetmə forması dedikdə, dövlətin onun başçısının hüquqi statusu və ya ali dövlət hakimiyyəti orqanları arasında hakimiyyət səlahiyyətlərinin bölgüsü ilə xarakterizə olunan təşkili forması başa düşülür. Bu baxımdan bütün dövlətlər monarxiya və respublikaya bölünür.
Monarxiyada ali hakimiyyət tam şəkildə və ya qismən təkhakimiyyətli dövlət başçısının (kral, çar, şah və s.) əlində birləşir. Bu ali hakimiyyət adətən irsi olur. Monarxiya, bir qayda olaraq orta əsrlərin son dövrləri üçün xarakterik olan mütləq monarxiyaya (belə dövlətdə monolit hakimiyyət heç nə ilə məhdudlaşmır) və məhdud monarxiyaya (burada isə dövlət başçısı (monarx) ilə bərabər başqa bir ali orqan məsələn, parlament olur) bölünür. Mütləq monarxiya – monarxın təkbaşına hakimiyyəti deməkdir. Məsələn: Səudiyyə Ərəbistanı, Oman, Bruney, Bəhreyn, BƏƏ, Qatar və s.
Məhdud monarxiyaya konstitusiyalı monarxiya da deyilir. Onun müasir formaları dualist (qarışıq) monarxiya və parlamentli monarxiyadır. Dualist monarxiya idarəçilik sistemində monarx icra hakimiyyətini bilavasitə və ya özünün təyin etdiyi hökumət vasitəsilə formalaşdırır və ona rəhbərlik edir. Qanunverici hakimiyyət parlamentə məxsusdur. Məhkəmə hakimiyyəti monarxa məxsusdur, lakin o, müəyyən dərəcədə müstəqil ola bilər.
Bu idarəçilik formasında hakimiyyət bölgüsü adətən “yarımçıq” olur. Qanunların parlament tərəfindən qəbul edilməsinə baxmayaraq, monarx mütləq veto hüququna malikdir, yəni o, təsdiq etməzsə, qanun qüvvəyə minə bilməz. Bundan əlavə monarx, adətən, qanun və hətta qanundan yüksək qüvvəyə malik olan fövqəladə fərmanlar verə, başlıcası isə, faktiki olaraq dualist monarxiyanı mütləq monarxiya ilə əvəz etməklə parlamenti buraxa bilər. Məsələn, İordaniyada 1974-cü ildə parlament buraxıldıqdan sonra növbəti parlament seçkiləri 1989-cu ildə keçirilmişdir. Əgər hökumət varsa, o, öz fəaliyyətinə görə parlament qarşısında deyil, yalnız monarx qarşısında məsuliyyət daşıyır.
Parlamentli monarxiyada monarxın rolu ancaq formal xarakter daşıyır, dövlətin idarə olunmasında aparıcı rol parlament tərəfindən formalaşan hökumətə məxsusdur. Parlament seçkilərində qalib gəlmiş partiya, yaxud partiyalar hökuməti formalaşdırır və ona rəhbərlik edir. Ən çox səs toplamış partiya rəhbəri həm də ölkəyə başçılıq edir. Parlament monarxiyasında hökumət başçısı monarx qarşısında deyil, parlament qarşısında hesabat verdiyindən, monarxın ölkədaxili və xarici siyasətdə rolu çox məhdud olur. Parlamentli monarxiyaya tipik misal olaraq Böyük Britaniya, Yaponiya, İspaniya, Belçika, İsveç, Norveç və s. kimi ölkələri misal gösərmək olar. Bu cür ölkələrdə monarxiya həqiqətdə parlament demokratiyasıdır.
Teokratik monarxiya – hakimiyyətin ruhanilərin əlində olması deməkdir. Məsələn: Vatikan, Səudiyyə Ərəbistanı və s.

Видео What is Monarchy? канала Youthful Freshness and Dreams