ШЫҢҒЫС ХАН ҚАЗАҚ ПА НЕЕЕ?

Бәріңізге Ассалаумағалейкум

Шаханов атам кеп төбемнен төпелеп жүрмесе жарар еді. Әй, бірақ Мағауин атам мен үшін тұрып беретін шығар. Себебі, бүгінгі қозғайтын тақырыбым Шыңғысхан жайлы. Шыңғысхан болғанда да оны түрік баласы дегім келіп тұр. Оны қазақ десем обидно болатын шығар иә? Хэйтэр атанбай тұра тұрыңыз! Ең алдымен Шыңғысхан жайлы қызықты ақпараттарды сізге Білген дұрыс!

ШЫҢҒЫС ХАН ҚАЗАҚ ПА НЕЕЕ?

Осы сұрақ соңғы кездері қызу талқыланып жүр. Кеңес үкіметі жасырған құжаттар ашыла бастаған сайын Қазақ пен Шыңғыс хан байланысы арта түсуде. Әрине, кейбіреулерге Кеңес үкіметінің идеологиялық таңбасы сүйегіне өтіп кеткені соншалық, Шыңғыс хан десе тітіркенетін болған. Не дейміз, өзінің қалау еріктері сол. Солай-ақ болсын. Мен өзім нұсқамды ұсынып көрейін. Ұсынғанда қалай, тарихи деректерді ғана жинастырамын. Егер мақала ұнамаса авторды жазғырудың қажеті жоқ, Абай айтпақшы "өз сөзім өзімдікі".

ҚАЗАҚ ХАНДАРЫ ҚАЙ РУДАН БОЛҒАН?

Осы сұрақтың жауабын бәріміз білетін шығармыз? Әлде білмейміз бе? Сірә, Шыңғыс хан десе тітіркенетіндер білмейді-ау Қазақ хандары қай рудан екенін. Ендеше біліп жүрсін - Қазақ ханы болып тек Жошының ұрпақтары, яғни Төре тұқымдары ғана сайланған. Сондықтан Төре жүзге жатпайды. Олар ақсүйектер. Хандық кезеңде Төре тұқымының бір тал шашын түсірген адам ауыр жазаланатын болған. Егер әрине түсіре алса. Өйткені Төре тұқымын арнайы жасақ - төлеңгіттер қорғайды ғой. "Шыңғыс хан Қазақ емес жауыз" деп сол заманда айтсаңыз сізді қандай жаза күтеді білесіз бе😉?

ТӨРЕЛЕР ТУРАЛЫ ҚЫСҚАША

Қазақтың қай ханын алсаңызда ТӨРЕ тұқымынан. Себебі олар Жошы ханның ұрпақтары. Мысалы хан ием Абылай Хан - Шыңғыс ханның 18-ші ұрпағы болып табылады. Шыңғысхан әулетінен тараған төрелердің қайсы бірі мирасқорлық ұстаным бойынша хан, сұлтан маңсабына ие болып, елді, өлке, аймақты билейді. Саяси күш пен биліктін тұтқасын ұстады. Шыңғысхан нәсілінен тараған кез келген төре тұқымы хан, сұлтан болуға құқығы болды. Төрелердің бірыңғай таңбасы «тарақ», ұраны «арқар» болды. Қоғамның басқа мүшелерінен сұлтандардың тағы бір артықшылығы – оларға дүре соғылмайды және билер сотына бағынбады. Шыңғыс нәсілінің жазасын тек аға сұлтан немесе ханның өзі ғана бере алатын. Этникалық нормалар бойынша қарадан шыққандарға олардың атын атауға болмайды, тек «тақсыр» деп қана тіл қатады. Сұлтанмен бетпе-бет келіп қалған қара халық өкілі аттан түсіп, бір тізесін бүге сәлем беретін болған. Сұлтан оның иығына қолын салып тұрып «Мал-жан аман ба?» – деп амандасады. Киіз үй ішіне де осы тәртіп сақталған. Төре тұқымдары қазақтың XVІІІ ғ. дейін олар қазақ қоғамында хандық билікті иеленіп, қоғамдық-саяси өміріне үстемдік етті. ХІХ ғ. бірінші жартысында қазақ жерін патшалық Ресейдің отарлауына байланысты хандық билік жойылып хан ұрпақтары қалың бұқарамен етене араласып кетті. Қазақтың хандары Шыңғыс ханның тікелей ұрпағы болғанда Шыңғыс хан қалайша қазақ емес?!

СОНДА ДА КӨНБЕСЕҢІЗ...

Қазақ хандарының Шыңғыс тұқымдары екені баршаға аян. Сонда димін да, Шыңғыс хан моңғол болса, Қазақ хандары да моңғол ма? Дүйім қазақты тек моңғолдар билепті ме?! Кеңес үкіметіне "адал" қызмет еткен тарихшылар, идеологтар сіздерге қарап қарқ-қарқ күліп отырған болар. " - Мына сорлы қазаққа қараңдаршы, өз тарихтарын өздері таптап жатыр" деп.

ДӘЛЕЛІҢ ҚӘЙДӘӘӘӘ?

- деушілерге. Қызылбас шахы Исмаилдің Қазақтың ханы Қасымға жазған хатында: "Қасым ханға, Дешті Қыпшақтың ханы, Ұлы патшасы, ШЫҢҒЫС ХАННЫҢ әулетінен шыққан құдыретті патшаға хат жолданды" дей келе Қасым ханға "Шейбаниға қарсы соғыста күш біріктірейік" деген ұсыныс тастаған. Және үлкен сый-сияпатпен, марапатпен елші жіберілген. Хат соңында "Осы хат 6 айлық жерде орналасқан Сарыайшық қаласында тұратын Қасым ханға жіберілді. Оның (Қасымның) діні - Ислам, мазхабы - Ханафи" деп көрсетілген. Бұдан басқа да дәлелдер келтіруге болады. Асықпаңыз, қазір келтіремін. Бірінші мына сұрақты да талқылап көрейік. Сенімдімін, бұл сұрақты екі-үш оқырман қойып үлгерді аргумент қылып. Ол мынадай:

"ШЫҢҒЫС ХАН ЖАУЫЗ! СЕНБЕСЕҢ ШАХАНОВТЫ ОҚЫ!"

- деді ғой қазір арамызда бірнеше адам, солай ма? Сіздерге контраргумент: ШЫҢҒЫС ХАН ҚАЗАҚ! МАҒАУИНДІ ОҚЫ! Екі заңғар тұлға бұл сұрақта талай пікірталасқан, тіпті қатты да кеткен. Бірақ бір нәрсе бар: Шаханов - ақын, туған қаласын жоқтаған. Мағауин - тарихшы, туған тарихын тірілткен. Шыңғыс хан сияқты мега-тарихи тұлғаға пікірталаста ақынды тыңдайсыз ба әлде тарихшыны ма? Таңдау өз еркіңізде. А, айтпақшы, Шыңғыс ханға деген "обидаңыз" тек Отырарды қиратқанында болса мына нәрсені ұғыңыз. Ол кезде Отырар - Хорезм шахының қолында болатын! Хорезм шахы басып алған қаланы бұзып, хорезмдердікті енді келместей етіп қуып шыққан Шыңғыс ханнан жиреніп не көрінді сізге? Әлде парсы болғыңыз келеді ме?.
Толығырақ видеода...

Видео ШЫҢҒЫС ХАН ҚАЗАҚ ПА НЕЕЕ? канала BILGEN DURYS