СТАЛИНГЕ 70 ЖЫЛ ҚҰЛ БОЛҒАН ҚАЗАҚ ҚЫЗЫ!

Бәріңізге ассалаумағаликум. Өткен тарихта қара құрлықтан неше млн.даған қара нәсілді адамдарды кемелерге тиеп, адам төзгісіз жағдайда Америкаға жеткізгенін білесіздер. Құл саудасына байланысты Африка құрлығы 80 миллионға жуық адамынан айырылған. Ал қазақтардың да құл саудасына түскенін білесіз бе? Қазақ даласы отаршылдық қамытын киген шақта орыстар қазақтың еркегі мен әйелдерін байлап-матап,ұстап әкеткен. Оларды базарда мал сатқандай сатып отырған. Ол аз десеңіз балаларды сатудың да саудасы қатты қызыған. Қазақтың тұлымдысы мен бұрымдысын шырлдатып тұрып ата-анасынан тартып алып, кім көрінгенге сата салған. Ал сол сатылған қазақтардың құны қанша болды? Қазақстанда қазір де құл саудасы бар екенін білесіз бе? Мұндай сұмдық ақпараттарды сізге білген дұрыс!

Отарлаушылар 85 жыл бойы қазақтарды құлдыққа сатумен айналысқан. Тарихи құжаттарда жазылуынша Сібір аймағында құл саудасымен айналысу 1737 жылы орыстың қатын патшасы Анна Иоанновнаның пәрменімен заңдастырылған екен. Ол заң бойынша «Помещиктер сатып алған құлдарын тауар ретінде айырбастауға, оларды шоқындыруға болады» делінген. Жұт жайлаған жылдары қазақ отбасылары өлімнен құтылу үшін балаларын құлдыққа сатуға мәжбүр болған. Ал орыс селосын толықтыру үшін қазақ қыздарын сатуға ХІХ ғасырға дейін рұқсат етілген.
Жазушы-зерттеуші Бекен Қайратұлы «қазақттарды құлдыққа сату процесі» атты көлемді мақала жазып шыққан. Сол еңбекте жазылыуынша саудаға түскен қазақтардың құны: 40 жастағы қазақ әйелі – 12 сомға; 30 жастағы жігіт (әйелімен бірге) – 1 ат, 1 құлын және 16 сомға; 16 жастағы бозбала – 12 сомға; 20 жасар жігіт – 15 сомға сатылған. Сол заманда құр аттың құны – 91.5 тиын екенін есепке алсақ құл саудасы аса тиімді болғаны байқалады. Осындай тиімді саудадан пайда табу үшін қазақ даласында адам аулау науқаны үздік-үздік жүргізіліп тұрған. Қазақ даласын зерттеуші ғалым Потанин өзінің бір жазбасында: «Сібір орыс-казак жасағы Ірбітке құл сату үшін Қазақ даласына жиі-жиі жорық жасап тұрған. 1743 жылы қарашада жүзбасы Дороховтың 280 адамдық қарулы отряды Қазақ даласына шабуыл жасап, 42 ер адамды құлдыққа сату үшін тұтқынға алып, 812 бас мал айдап кетті», – дейді. Қазақ жерінен құлдыққа түскендер Орал, Ертіс, Есіл шекара шебіндегі бекіністерге сатылып кететін.
Жалпы Ресей көлемінде құл сататын үлкен базар 1631 жылы ашылған Ірбіт жәрмеңкесі болды. Мұнда құл саудасы 16 ғасырдың ортасында қатты қарқын алған. Онда ересек құлдар 25-50 сом аралығында, балалар 10-25 сом көлемінде сатылған.

1819 жылы І Александр патша қазақтың балаларын сату туралы тағы да заң шығарды. Бұл жайлы «Қырғыз-қазақ ордаларының тарихы» атты кітапта анық жазылған: «базарда қазақтың ер балаларының сатылатын құны 4-5 қапшық арыш бидай, қыз баланың бағасы 3-4 қап арыш еді» дейді. Осы айтылғандарды жазушы Сәбит Мұқанов «Қазақтың 18-19 ғасырдағы әдебиет тарихының очерктері» атты 1942 жылы жарық көрген еңбегінде жазып қалдырған.
«Жау жағадан алғанда, бөрі етектен тартады» дегендей, өздері ашаршылыққа тап болып, аман қалу үшін бала-шағасын сатуға мәжбүр болған қазақтарды екінші жақта, отарлаушылардың қолшоқпары орыс-казак атты жасағы олардың балаларын тартып алып, мал-мүлкін тонау ісімен айналысты. Олар қазақ даласының алыс түпкіріне жетіп, қазақ ауылдарын талан-таражға салды, мал-мүлкін тәркілеп, тіпті балаларын да қуып, алып кетіп отырған. Бұған орыстың сауда керуендеріне немесе шекара заставаларына қазақтар щабуыл жасады деген ойдан шығарылған өсек-аңызды сылтау еткен. Бұл істе барлаушыларға орыс патшалығының кейбір жергілікті жандайшаптары – сұлтан-билеушілері көп қамқорлық жасап, ауылды қалай тонаудың жолын, әдіс-қимылын қарастырып, егжей-тегжейлі, жан-жақты жоспарын жасауға көмектескен. ,
Қазақтардың құл саудасы 1822 жылғы 22 шілдеде қабылданған «Сібір қырғыздары туралы жарғы» негізінде тоқтатылды. Аталмыш жарғының 276-параграфында: «...Осы күннен бастап жаңадан құл ұстауға қатаң тыйым салынсын!» делінген. Бірақ Н. Крафттың дерегі бойынша: «қазақ даласында құлдықтың толық жойылуы 1875 жылдан кейін орнады», – дейді. Расында, қазақтарды құлдыққа сату оқиғасы 1822 жылы патша үкіметі заң қабылдап тыйым

салғанымен тоқтаған жоқ. Тағы бір құжатта, 1859 жылы Батыс Сібір генерал-губернаторы Г.Х. Гасфордтың бұйрығымен 400-ге жуық қырғыз (қазақ) құлдарына бостандық берілгені туралы мәлімет бар.
Қаншама жыл өтсе де құл саудасы Қазақстанда әлі тоқтаған жоқ. Бірақ бұрынғыдан сипаты сәл басқаша. Құл сату табысы жөнінен қару-жарақ пен есірткі саудасынан кейінгі үшінші орында тұр. 2004 жылдан 2019 жылға дейін Қазақстанда 600 ден астам адам саудаланған. Біздің елде құрбандар көбінесе еңбек қанауына және сексуал қанауға ұшырайды. 2020 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстанда адам саудасы үшін жаза күшейтілді. Бұрын бұл қылмысты жасағандар кемінде 3 жылға сотталатын, енді ол 4 жылға артты. Ең ұзақ мерзім өзгеріссіз қалды, бұл — 15 жыл бас бостандығынан айыру.

Видео СТАЛИНГЕ 70 ЖЫЛ ҚҰЛ БОЛҒАН ҚАЗАҚ ҚЫЗЫ! канала BILGEN DURYS