БАТУ ХАН ЖАЙЛЫ БІЛУГЕ БОЛМАЙТЫН АҚПАРАТ

Бәріңізге Ассаламуағалейкүм! бүгін біз сіздерге Алтын Орданың негізін қалаушы,Орыстарды ойсырата жеңіп,Мәскеуді отқа ораған Бату хан туралы айтатын боламыз Ендеше кеттік!

Шыңғысханның немересі, Жошының сүйікті ұлы Сайын әкесі өлген соң ресми түрде таққа отырды. Оның шын аты моңғолша Баты екендігін моңғол тарихының білгірі Зардыхан Қинаятұлы атап көрсетеді. Тегінде, Сайын атауы оған жеке басының адами қасиеттеріне байланысты кейінірек, Қыпшақ даласында таңылған. Тарихымызда Сайын ханның Жошы ұлысы тағына отыруы турасында бірнеше дерек бар.Өтеміс қажының «Чингизнаме» дерегінде аяқ­астынан қайтыс болған, соңына өсиет қал­дырып үлгермеген Жошыдан қалған тақты бәй­бішеден туған екі ұл Ежен мен Бату біріне-бірі ұсы­нып, мәмі­леге келе алмай, інілерін ертіп, Моң­ғолиядағы Шыңғысханға барады. Ол болса Са­йынға алтын босағалы жібек Ақ орда тіккізіп, құр­меттеп, әкесінің орнына таққа отырғызады. Ал Әбілғазыда мәселе басқашалау көрсетіледі: Жошы қазасына байланысты қайғылы күндер аяқ­талған соң Шыңғысхан Ұт­шықынды Қыпшақ дала­сына жіберіп, Батуды әке­сінің орнына тақ­қа отырғызады. Екі деректің де тарих үшін құн­дылы­ғын ескерер болсақ, бұл айтыл­ғандарды бір оқи­ғаның екі кезеңі ретінде қарастырған жөн тәрізді.
Әрине, Сайын (Бату) таққа ресми отырғанға дейін қабылданған дәстүр бойынша Жошы ұлысында үлкен ұл Ежен билеуші болып есептелді. Қалай десек те, ұлы атасының өзінің құзырымен Сайын Қыпшақ даласының дара билеушісі болды. Алайда Сайын таққа отырғанын тойлап жатқанда Шыңғысханның қайтыс болғаны туралы қайғылы хабар келді. Бату хан енді орнына інісі Тоқай Темірді қалдырып, бес інісін ертіп, Ұтшықынмен бірге мемлекет астанасы Қарақорымға келді және осында, 1229 жылы шақырылған құрылтайда Үге­дей­ді Шыңғыстың орнына таққа отырғызу рәсімі­не қатысты. Үгедей оны бұрынғысынша қып­шақ даласының билеушісі ретінде билікте қалдырды.
1236 жылы болған келесі жалпымоңғолдық құрылтай батыс аймақтарға жорықты жалғастыру туралы шешім қабылдады. Жорықты басқару Бату ханға тапсырылды және оған Шағатайдың, Үге­дейдің, Төленің үлкен ұлдары басқарған әскери жасақтар қатысты. 1237 жылдың күзінде моңғолдар мұз басқан Еділден өтіп, 1240 жылға дейін орыс кнәздіктерінің жерлерін ту-талақай етіп тонады. Бұл бағыттағы алғашқы жау Еділ Бұлғарлары болды.
Әрине, Бату басқарған қалың қолды құраған Шағатайдың, Үгедейдің, Төленің ұлдары өз аймақ­тарындағы тұңғыс-манчжұр және моңғол­тілдес тай­палардан да жасақ жинады. Олардың біразы моңғол жаулауының алғашқы кезеңінде-ақ Хорезм жерін және Қыпшақ даласын қонысқа айналдырып үлгергендер болатын. Атап айтар болсақ, бұлар Минг, Сарай, Юз, Маңғыт, Қият, Муитан, Бахрин, Оймауыт, Митан, Татар, Қалмақ, Тубай, Курлаут тәрізді тайпалар еді. Әртүрлі тілде сөйлейтін басқыншылардың осы­нау қалың қолы Татарлар (Тартарлар) деген ортақ атауға ие болды. Бұл атауды Еуропаға алып бар­ған Қыпшақ даласындағы түркітілдестер еді. Моң­­­ғолдардың бұрынғы бабалары Шибей (Шығай) татарлары болып табылатынын олардың батыстағы түркітілдес көршілері жақсы білетін. Оның үстіне Моңғолия үстіртіндегі тайпалық бірлестіктердің Жабайы татарлар, Қара татарлар, оңтүстіктегілердің Ақ татарлар ретінде белгілі болғаны бар. Осы далада Отыз татарлар, Тоғыз татарлар деп әртүрлі сандық көр­сеткішпен аталғандар тағы бар. Бұл бірлестіктерге кір­ген­дердің біразы түркітілдестер болса да, татар атанып кетті.
1237 жылы Бату басқарған қалың қол Қара теңіз, Дон аймағындағы жерлерді басып алды да, Дунай бойына шықты. Мұнда ол ешқандай елеулі қарсылыққа кездесе қойған жоқ. Тарихта моңғолдарға қарсы Киев Русі деген мемлекеттің оларға тойтарыс бергені туралы қисынсыз әңгіме кеңестік кезеңдегі тарих оқулықтарын жайлап алған болатын. Басып алған жер кеңейген сайын оны басқару ісі үлкен, түйіні шешілмес мәселеге айнала бастады. Мұның өзі Үгедейдің мансапқұмар ұлы Күйік пен Шағатайдың немересі Бөрінің дара басшы Бату ханға қарсылықтарын күшейте түсті. Жағдай 1241 жылдың соңында ұлы хан Үгедейдің қайтыс болуына байланысты тіптен шиеленісе түсті. Сайын ханның Үгедей және Шағатай ұрпақтарымен текетірестері әкесінің орнына Күйік ұлы хан болып таққа отырған тұста әбден асқынды. Деректерге назар аударсақ, Күйіктің тіптен Бату хан басқаратын Қыпшақ даласына арнайы жорық жасауға әрекеттенгенін де байқаймыз. Алайда бұл ахуал ұзаққа созыла қойған жоқ. 1248 жылы ол қайтыс болған соң жағдай өзгерді. Енді Батудың тікелей қол­дауымен таққа отырған Тулидің ұлы Мөңке таққа та­ла­су­шылардың көздерін жойды. Осылайша Шың­ғыс хан империясында шын мәнінде екі адамның ғана, Ұлы хан Мөңкенің және оның сенімді қолдаушысы, Шыңғыс ұрпақтарының ең үлкені болып табылатын Бату ханның мерейі үстемдік алды.Мөңкені таққа отырғызған соң,1255 жылы Бату хан белгісіз себептерден қайтыс болды.

Видео ұнаса лайк басып кетіңіз Және арнаға жазылып қасында шыққан қоңыраушаны басып қойыңыз өз пікірлеріңізді комментарийге қалдырып кетіңіз біз міндетті түрде оқитын боламыз сондай-ақ видеоны тарату тетігі арқылы барлық әлеуметтік желіге таратып жіберіңіз

СІЗ ҮШІН БІЛГЕН ДҰРЫС!

Видео БАТУ ХАН ЖАЙЛЫ БІЛУГЕ БОЛМАЙТЫН АҚПАРАТ канала BILGEN DURYS