Okultyzm a nauka przed Oświeceniem, Zbigniew Liana

W roku akademickim 2010/2011 Centrum Kopernika, wraz z Wyższą Szkoła Europejską im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie oraz Wyższą Szkołą Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie zorganizowało cykl wykładów "Nauka i religia".

Wykład ks. dra Zbigniewa Liany "Okultyzm a nauka przed Oświeceniem" należy do bloku historycznego serii. Jego cezura została dopasowana do przedmiotu -- do Oświecenia astrologia, magia i alchemia należały do naturalnego obrazu świata, który radykalnie i gwałtownie zmienił się w połowie XVIII wieku.

Słowo okultyzm pochodzi od łac. 'occultus' (ukryty) i wywodzi się z tradycji arystotelesowskiej, która rozróżniała własności naturalne i ukryte substancji. Do tych ostatnich Arystoteles zaliczał np. przyciąganie magnesu, pływy morza czy też leczące własności lekarstw. (Własności ukryte były obce myśli platońskiej, która siły niejawne potrafiła wyjaśnić w sposób naturalistyczny.) Wyróżnia się dwa paradygmaty okultystyczne: astrologiczny i magiczno-alchemiczny, w zależności od pasywnej czy też aktywnej roli człowieka.

Gdy weźmie się pod uwagę kontekst okultyzmu, można powiedzieć, że w stosunku do Renesansu Średniowiecze było oazą racjonalności. Choć pisma alchemiczne i astrologiczne pojawiały się w wiekach średnich, to Odrodzenie przyniosło ich wybujały rozwój, wprowadziło na salony, uniwersytety i do kościołów. Okultyzm znalazł w renesansowym humanizmie ogromny posłuch -- mało znanym faktem jest, że Kopernik w "De revolutionibus" powołuje się na Hermesa Tresmegistosa -- fikcyjnego mitycznego autora ksiąg okultystycznych. (Od Tresmegistosa pochodzi nazwa "hermetyczny"). Nawet tak wielki umysł, jakim był Newton, pozwalał sobie na uprawianie astrologii.

Jednym z pierwszych naukowców, który do okultyzmu podchodził w sposób sceptyczny, był Johannes Kepler. Wyrugował z astronomii dusze planet i miał prześmiewczy stosunek do horoskopów. Przyjmuje jednakże pewną formę tzw. teorii podobieństw. Wykład zdaje sprawę z tego, co doprowadziło Keplera do takiego sposobu myślenia. Naświetla również stosunek Kościoła do okultyzmu, który widział w nim co najmniej dwa problemy -- możliwość paktowania z nieczystymi siłami i zagrożenie wolnej woli człowieka (problem determinizmu).

Osiemnastowieczne odrzucenie okultyzmu wiązało się z popadnięciem w kolejną skrajność -- Oświecenie wyrugowało dusze ze świata, ale pod wpływem odkrycia krążenia krwi i filozofii Kartezjusza zaczęło pojmować świat na sposób mechanizmu.

Видео Okultyzm a nauka przed Oświeceniem, Zbigniew Liana канала Copernicus Center for Interdisciplinary Studies