Уладзімір Караткевіч: "Паром на бурнай рацэ" (Кароткі змест - "Гуманістычная гісторыя")

Уладзімір Караткевіч: "Паром на бурнай рацэ" (Кароткі змест - "Гуманістычная гісторыя"). Пралог да рамана "Нельга забыць" ("Леаніды не вернуцца да зямлі"). Літаратура Беларуская. 08 клас. Літаратура - YouTube
Кароткі змест пралога да рамана “Нельга забыць” (“Леаніды не вернуцца да зямлі”)
“Паром на бурнай рацэ”:
"У пралогу да рамана “Нельга забыць” У.Караткевіч успамінае падзеі 100-гадовай даўнасці, у якіх бралі ўдзел продкі герояў рамана, якія жывуць у сярэдзіне 20 стагоддзя. Гэта – адзін з эпізодаў паўстання Кастуся Каліноўскага ў Беларусі. Месца дзеі – паромная пераправа праз Дняпро ў раёне Рагачова, дзе Друць упадае ў Дняпро (зараз – Гомельская вобласць).
Галоўныя героі:
Капітан Пора-Леановіч. Старшы афіцэр (“начальнік кардона”) ў раёне паромнай пераправы. Па паходжанні беларус, шляхціц. Родам з Магілёва. Верны служка цару. Дзеля кар’еры ў імператарскай арміі прыніжае сваю нацыянальную ідэнтычнасць, канфарміст. Пагардліва выказваецца наконт усяго беларускага – гісторыі, культуры, мовы сваіх продкаў. З пагардай ставіцца і да іншых людзей, асабліва да простых.
Не любіць людзей. Гатовы выканаць любы загад камандавання. Цынік. Карцёжнік і дуэлянт. Крайні эгаіст.
Капітан Юрый Аляксандравіч Гораў. Па паходжанні рускі. Рупліва нясе службу ў царскім войску. Але пасля ранення, атрыманага ў баі з паўстанцамі пад Ракавам, стомлены службай, марыць вярнуцца ў Маскву, сустрэцца з роднымі, сваёй каханай “Nadine” (“Надзейкай”). З Масквы. З павагай ставіцца да звычаяў, культуры ды гісторыі мясцовага насельніцтва, г.зн. беларусаў. Папракае ў негатыўным стаўленні да свайго народа Пора-Леановіча.
Прыстаўлены камандаваннем для назірання за капітанам Пора-Леановічам дзеля прадухілення магчымага пераходу апошняга на бок паўстанцаў.
Жонка паўстанца Ўсяслава Грынкевіча, продка Уладзіміра Караткевіча па маці. Моцна кахае свайго мужа. Самаахвярная жанчына. Любіць свой народ, Радзіму-Беларусь.
Яна дамаглася ад графа Мураўёва памілавання для свайго мужа, замены смяротнага пакарання на пажыццёвую катаргу. І зрабіла ўсё, каб даставіць гэтае рашэнне на месца пакарання, на гаўптвахту, як мага хутчэй…
… Але гэтае рашэнне аб памілаванні Усяслава Грынкевіча Мураўёў прыняў толькі дзеля таго, каб выглядаць гуманным перад ягонай жонкай ды астатнімі людзьмі. Прыняў для выгляду. Каб захаваць годнае аблічча царскай ўлады (“сохранить лицо»). Бо тут жа, наўздагон, ён прыняў іншае, сапраўднае сваё рашэнне: “Паскорыць пакаранне Грынкевіча, і ажыццявіць гэта ў бліжэйшую ноч, а палове чацвёртай.” А каб жонка Грынкевіча не паспела даставіць ягонае рашэнне аб “памілаванні” Грынкевіча раней, то ён паслаў улана фельд’егерскай сувязі дзеля гэтага…
…Капітан Пора-Леановіч усімі сваімі сіламі выконвае гэты сапраўдны загад графа Мураўёва. Дзеля гэтага ў яго атрымліваецца на тры гадзіны дваццаць хвілін затрымаць на паромнай пераправе жонку Грынкевіча з паперай аб “памілаванні” яе мужа. Капітан Гораў ня ведае ўсіх абставінаў гэтай д’ябальскай гульні царскіх сатрапаў. Акрамя таго ён пранікаецца чалавечай сімпатыяй да гэтай вернай жанчыны, жонкі Ўсяслава Грынкевіча. У парушэнне забароны начальніка кардона капітана Пора-Леановіча ён разам з салдатам таемна перапраўляюць ў чоўне жонку Грынкевіча на другі бераг Дняпра. Усё гэта адбываецца падчас вялікай навальніцы, ліўню ды моцнага ветру, у мятровых дняпроўскіх хвалях, уночы…
Гораў вяртаецца назад з адчуваннем выкананага чалавечага абавязку…
Але раніцай з іншага берага вяртаецца улан-фельд’егер, які дакладвае Пора-Леановічу, што загад Мураўёва дакладна выкананы і Грынкевіч пакараны смерцю. І што камандаванне аб’яўляе капітану Пора-Леановічу падзяку за верную службу. Уся гутарка адбываецца ў прысутнасці капітана Горава, які лічыць, што перапраўленая ім на другі бераг жонка Грынкевіча паспела своечасова даставіць на гаўптвахту “Рашэнне Мураўёва аб памілаванні Грынкевіча”. Гораў шакаваны такім фіналам гэтых падзей. Ён шакаваны дзеяннямі графа Мураўёва. Ён абураны дзеяннямі Пора-Леановіча і заяўляе апошняму:
“- Капітан Пора-Леановіч, вы нягоднік…
- Вы падлюга і нягоднік,..”
Пасля такой заявы Горава Пора-Леановіч выклікае Горава на дуэль. Пора-Леановіч як дасведчаны дуэлянт і выдатны стралец (“дзесяць дуэляў” – паводле ягонага выказвання) самаўпэўнена ідзе на дуэль з Горавым і…нечакана гіне ад стрэлу Горава. Куля трапляе Пора-Леановічу проста ў сэрца. Паміраючы, Пора-Леановіч збірае свае апошнія сілы і прамаўляе свае апошнія словы на зямлі:
“Пора-Леановіч заварушыў рукамі на грудзях і раптам, на апошнім дыханні, сказаў ясным і чыстым голасам:
- Дзякуй вам…Дзякуй……І паймаўшы руку Горава, пацалаваў яе дрыжачымі вуснамі.
Верагодна, у сэрцы Пора-Леановіча перад ягоным адыходам у вечнасць усё ж спрацавала, прачнулася такая Божая закладка, як Сумленне!.."
15.11.2020 Мікалай Кійка (mkiyka@gmail.com)

Видео Уладзімір Караткевіч: "Паром на бурнай рацэ" (Кароткі змест - "Гуманістычная гісторыя") канала Літаратура