Hamza. Boy ila xizmatchi. Radiospektakl (1953) - Xurshid Davron kutubxonasi

Sahifa Hamza Hakimzoda tavalludining 130 yilligiga bag'ishlanadi. Mazkur spektakl audiofaylini bizga taqdim etgan adabiyotshunos olim Iskandar Madg'oziyevga alohida rahmatimizni aytamiz.

Hamza. Boy ila xizmatchi. Hamza nomidagi teatrda ilk marta 1939 yilda sahnalashtirilgan spektakl asosida 1953 yili O'zbekiston radiosida tayyorlangan radiospektakl.
Sahnalashtiruvchi rejisyor: Yatim Bobojonov.
Bosh Rollarda: Shukur Burhonov, Sora Eshonto'rayeva, Obid Jalilov, G'ani A;zamov

Yangi davr oʻzbek adabiyotining namoyandalaridan biri, shoir va dramaturg, bastakor va rejissyor, maʼrifatparvar-pedagog va jamoat arbobi Hamza Hakimzoda Niyoziy 1889 yil 6 martda Qoʻqon shahrida tabib oilasida tugʻildi. Hamza avval eski maktab va madrasalarda oʻqib, fors, arab tillarini, rus-tuzem maktabida esa rus tilini oʻrganishga muvaffaq boʻlgan.
Hamzaning badiiy ijodga qiziqishi barvaqt boshlangan. Hamza 1903 — 1914 yillar orasida Nihoniy taxallusi bilan 197 ta sheʼr yozib, ularni qoʻlyozma devoni shakliga keltirgan. Bu devonni tashkil etgan sheʼrlarida Hamza oʻzbek mumtoz adabiyoti anʼanalarining davomchisi sifatida namoyon boʻladi.

U 1909 — 1910 yillarda Toshkentda boʻlganida Munavvar qori, A. Avloniy, S. Rahimiy singari maʼrifatparvarlar bilan tanishib, ular taʼsirida jadidchilik harakatiga kelib qoʻshiladi. Bu — uch yoʻl bilan amalga oshiriladi. Avvalo, Toshkent, Margʻilon va Qoʻqonda yangi usul maktablarini ochib, muallimlik qiladi. Qolaversa, mazkur maktablar uchun “Yengil adabiyot”, “Oʻqish kitobi”, “Qiroat kitobi” kabi darsliklar ham yaratadi. Va, nihoyat, oʻzining sheʼr va dramalari, publitsistik maqolalarida oʻz xalqini maʼrifatga chorlaydi.
1915 — 1916 yillarda nashr etilgan “Milliy ashulalar” uchun milliy sheʼrlar majmuasi, “Oq gul”, “Qizil gul”, “Sariq gul” kabi sheʼriy toʻplamlarida va “Yangi saodat” kabi nasriy asarlarida uning maʼrifatparvarlik gʻoyalari toʻla namoyon boʻlgan. Hamza shu davrda yozilgan “Yigʻla, Turkiston”, “Oqibatsiz Turkiston”, “Vatandoshlarimga xitob”, “Dardiga darmon istamas” kabi sheʼrlarida xalqning “ruhsiz tandur, xanjar ursa qoni sochulmas” holiga kelganligidan oh-zor chekadi, uni xurofot va jaholat botqogʻidan chiqib, taraqqiy etgan xalqlar qatoridan oʻrin olishga daʼvat etadi. Shuningdek, “Ilm hidoyati”, “Normuhammad domlaning kufr xatosi”, “Oʻch” va “Zaharli hayot” kabi ilk dramalarida ham zulm va xurofotdan xalos boʻlishning birdan-bir yoʻli maʼrifatdadir, degan fikrni olgʻa surishga harakat qiladi.
Hamza ijodida 1916 yilgi mardikorlikka olish voqealari ham oʻz aksini topadi. Uning “Safsar gul” (1917) sheʼriy toʻplami va “Loshman fojeasi” (1916 — 1918) trilogiyasi shu jihatdan muhimdir.
1917 yil fevral inqilobidan keyin Hamza dunyoqarashida oʻzgarish paydo boʻlib, u goh ishchilar, goh muxtoriyatchilar tarafiga oʻtadi. Turkiston muxtoriyati tor-mor etilgandan keyin bolsheviklar tarafiga oʻtib, sayyor dramatik truppasi bilan fuqarolar urushi frontlarida xizmat qiladi va 1917 yilda yozgan “Boy ila xizmatchi” dramasini hamda inqilobiy sheʼrlarini yozadi.
Bu davrda u “Kim toʻgʻri” (1918), “Tuhmatchilar jazosi” (1918) singari pyesalarini yozadi.
Faoliyat doirasi benihoya keng boʻlgan Hamza 20-yillarning boshlarida Xorazm Xalq Jumhuriyatiga borib, maktab va maorif ishlari bilan shugʻullanadi. U yerdan qaytgach, faqat ijodiy ishlar bilan mashgʻul boʻlish istagida Avval qishlogʻiga boradi va dramatik ijodining gultoji boʻlgan “Maysaraning ishi”, “Paranji sirlari” (1926) asarlarini yaratadi.
Hamza 1928 yil avgust oyida Shohimardonga yuboriladi. U yerda madaniy-oqartuv ishlari, xotin-qizlar ozodligi masalalari bilan shugʻullanadi. 1929 yil 18 martda u shu yerda fojeali halok boʻladi.
1926 yil 27 fevralida Hamzaga birinchilardan boʻlib “Oʻzbekiston xalq yozuvchisi” unvoni berilgan. Hamza asarlari jahon xalqlari tillariga tarjima etilgan.

Видео Hamza. Boy ila xizmatchi. Radiospektakl (1953) - Xurshid Davron kutubxonasi канала Xurshid Davron Kutubxonasi