Şirvanşahlar Dövləti. Azərbaycan Dövlətçilik Ənənələrinin Dirçəlişi. Azərb Tarixi 7 ci sinif 7.5

IX əsrdə Azərbaycan torpağlarında başlamış xürrəmilər hərəkatı, Xilafətin zəyifləməsinə səbəb olmuşdu. Ərəblərə tabe olan digər ölkələrdə də üsyanların başlaması ilə Xilafət parçalanmış və ərazilərində müstəqil dövlətlər yaranmışdı. Azərbaycanda Şirvanşahlar, Sacilər, Salarilər, Şəddadilər, Rəvvadilər kimi yerli feodal dövlətləri ilə yanaşı, Şəki hakimliyi, Dərbənd və Tiflis əmirlikləri kimi nisbətən kiçik dövlətlər də müstəqilliyini elan etmişdi. Xilafətdən ayrılan və müstəqilliyini elan edən Azərbaycan dövlətlərinin hamısında İslam dini rəsmi din olmuşdir.


«Şirvanşah» titulu necə yarandı? Ərəb xilafətinin dağılması ilə Azərbaycanda yaranmış müstəqil feodal dövlətləri içərisində uzun illər müstəqilliyini qoruya bilən tək dövlət Şirvanşahlar dövləti idi. Bu dövlətin ərazisi Dərbənddən Kür çayına qədər olan Azərbaycan torpaqlarını əhatə edirdi. Şirvan adının yaranması hələ Sassani imperiyasının Azərbaycanda hökmranlıq etdiyi dövrə təsadüf edir. Sassani hökümdarı Xosrov imperiyanın şimal sərhadlərini qorumaq üçün sassanilər nəslindən olan əyanlara "şah" ünvanı verib bu ərazilərə satrap təyin etmişdi. O dövrdə şirvan şəhəri satrapların mərkəzi olmuşdur, Ərəblər Azərbaycanı işğal edəndə burada sassani nəslindən olan Şəhriyar adında Şah olduğu yazılı mənbələrdə deyilir, Ərəblər isə bu Ərazilərə ərəb mənşəli şeybanilər nəslindən olan Yezid ibn məzyədi vali təyin etdilər, Daha sonralar Ərəb xilafəti zəyiflədiyi bir dövrdə məzyədilər nəslindən olan Heysam ibn Xalid 861 ci ildə (861—908) Şirvanı müstəqil elan edərək, «Şirvanşah» titulunu qəbul etdi.
Dövlətin ilk paytaxtı Şirvan şəhəri oldu. Heysam ibn xalid bu ərazilərə ilk vali təyin edilmiş Məzyədin nəvəsi idi və onun soyundan gələn bütün şirvanşahları Tarixi ədəbiyatda məzyədilər sülaləsi kimi tanınır. 918-ci ildə Şirvanşah Əbu Tahir əlverişli mövqedə yerləşən Şamaxını bərpa edib, paytaxtı bura köçürtdü. Məzyədilərin uğurlu siyasəti nəticəsində müxtəlif dövrlərdə,Dərbənd, Şəki, Beyləqan, Qəbələ, Bərdə, Şabran və digər ərazilərdə Şirvanşahlara tabe edildi..

Lakin dövlətin sərhədləri siyasi hadisələrlə əlaqədar tez-tez dəyişirdi.
IX əsrin sonu — X əsrin ortalarında Şirvanşahlar əvvəlcə Sacilərə, sonra isə Salarilərə tabe olmuşdu. Lakin Daxili idarəçilikdə müstəqilliyini qoruyan Məzyədilər həmin dövlətlərə yalnız xərac ödəyirdilər.
XI-XII əsrlərdə. Səlcuqlu türklərinin axınları zamanı Şirvanşahların uzunmüddətli müqaviməti heç bir nəticə vermədi. 1066-cı ildə səlcuqlulara tabe olan I Fəribürz (1063— 1096) Şirvanşah titulundan məhrum edildi. Lakin Şirvanşahlar dövləti süqut etmədi, daxili müstəqilliyini qoruyub saxlaya bildi
Hər il Səlcuq imperatorluğuna xərac ödəyən Şirvanşahlar XII əsrin əvvəllərində xarici siyasəti dəyişdilər. III Mənuçöhr (1120—1160) İraq Səlcuq sultanlığının zəifləməsindən istifadə edib, illik xəracı ödəməkdən imtina etdi. Gürcülərlə yaxın əlaqələr yaratdı. Bu zaman Azərbaycanın qərb torpaqlarını ələ keçirməyə çalışan gürcü çarı IV David təcavüzkar siyasət yeridir tez tez şirvanada basqınlar edirdi. III Mənuçöhr gürcü çarının qızı ilə evlənmişdi. Qohumluq əlaqələrinə baxmayaraq, gürcülərin yürüşləri ara vermirdi. Yalnız IV Davidin ölümündən sonra Şirvana olan basqınlar dayandı.
1160-cı ildə Atabəy Şəmsəddin Eldənizin köməyi ilə hakimiyyətə gələn I Axsitan atasından fərqli olaraq, səlcuqlularla dostluq münasibəti yaratdı. Həm gürcülərlə, həm Eldənizlərlə dinc münasibətlərini qoruyub saxlaya bilən I Axsitan Şirvanşahların qüdrətini artırdı. Dərbənd hakimliyi yenidən Şirvanşahlardan asılı vəziyyətə salındı. Ölkə ərazisində çoxlu qalalar, qüllələr, sədlər tikildi və bərpa edildi. 1175-ci ildə slavyan donanmasının hücumuna məruz qalan Şirvanşahlar nəhayətində düşməni ölkədən qovub çıxara bildilər.

Видео Şirvanşahlar Dövləti. Azərbaycan Dövlətçilik Ənənələrinin Dirçəlişi. Azərb Tarixi 7 ci sinif 7.5 канала Tarix Düşkünü