50 MİLYON AVROPALINI ÖLÜMDƏN QURTARAN AZƏRBAYCANLI - GİZLİ TARİX

Kanal Bəxtiyar Əlirzayevə məxsusdur.
***
1154-cü ildə Marağa şəhərində doğulmuş Azərbaycan filosofu,
işraqilik fəlsəfəsinin banisidir. Onun orta əsrlərdə Şərq ölkələrində geniş
yayılmış sehrkarlıq, gözbağlayıcılıq, magiya ilə məşğul olduğunu
söyləyirlər, bu haqda bir neçə hekayət mövcuddur. Tələbəsi Şəmsəddin
Şəhrəzuri yazırdı: “O, kəramətlər və möcüzələr sahibi idi.” İşraqi filosofdakı
qeyri-adi keyfiyyətlər öz şagirdi tərəfindən sufi hallarına müncər edilir.
Filosof müsəlman hüquqşünaslarının ciddi tələblərinə görə, Misir, Yəmən
və Suriyanın hökmdarı Səlahəddin Əyyubinin (1169-1193) əmri ilə 1191-ci
ildə 37 yaşında öldürülüb.
Belə ki, həbsxanaya düşəndən bəri bir hadisənin ağrı-acısı onun yaddaşında
qara tikana dönüb beynini dəlirdi: Həmin gün Əyyubi filosoflardan ibarət
məclis təşkil edir və orada fəlsəfi-dini mübahisələr başlayır. Sührəvərdi
məclisdə özünün yüksək biliyi ilə hamını mat qoyur. Əyyubinin həmin
məclisdən sonra ona olan hörməti daha da artır. Bəziləri bu qəribə alimin
tezliklə vəzir olacağından çəkinib özlərinin çox yaxşı bildiyi bir işə - saray
xəyanətinə əl atır. Hakim Əyyubinin atası Sultan Səlahəddinə məktubla
bildirirlər ki, Hələbdə bir alim sənin oğlunu yoldan çıxarır, ona küfr elmləri
öyrədir. Şihabəddin Yəhyanın da faciəsi həmin məktubdan sonra başlayır.
Atasının iradəsinə qarşı çıxa bilməyən Zahir Əyyubi onu həbs etdirir. O
gündən bu günə çətin şərtlər altında gün keçirən filosof indi həbsxana
küncündə məhv ola-ola özünü günahlandırırdı.
Misir, Yəmən və Suriyanın hakimi olan Sultan Səlahəddin Əyyubi ömrünün
son illərində, bəlkə də, ən böyük günahına əl atır - dövrün nəhəng
filosoflarından birinin zindanda aclıqdan ölməsinə səbəb olur.
Sührəvərdinin həyat və yaradıcılığını Azərbaycanda ilk dəfə geniş miqyasda
araşdıran alim, professor Zakir Məmmədovun filosofa həsr etdiyi
monoqrafiyasında orta əsr mənbələrindən birinə istinadən, həbsin tarixi
haqqında maraqlı faktlar qeyd olunur:
“Yaqut Həməvi yazır: Şihabəddin Sührəvərdi öz məntiqi mühakimələri ilə
alimlərə qalib gəldi. Fəziləti Məlik Zahirə bəyan oldu. Hakim onu özünə
yaxınlaşdırdı, qəbul etdi, başqalarından fərqləndirdi. Rəqiblərinin
Şihabəddin Sührəvərdiyə qarşı qeyzi artdı, onu dinsizlikdə və zındıqlıqda
ittiham etdilər”. İbn Xəllikan da bu faktı təsdiq edərək yazır: ”O, əqidə
pozğunluğu və dinsizlik üstündə ittiham olunmuşdu. Onun haqqında
deyilmişdi ki, şəriət qanunlarına zidd gedib”.
Mütəfəkkirin bu qədər nüfuz qazanması onun düşmənlərinin hiddətinin daha
da artmasına və edamının tələb edilməsinə səbəb oldu. Fəqihlər Məlik əzZahirdən onun edamını tələb etdilər. Hakim razı olmadı, atası Səlahəddinə
üz tutdular. Onun “küfr”lərini təsdiq edən hökmlər hazırlayıb Dəməşqə,
Məlik Nasir Səlahəddinə göndərdilər. Dedilər, əgər bu gənc sağ qalarsa,
Məlik Zahirin etiqadını korlayar. Eləcə də, o, azad edilərsə, ölkədə istənilən
vilayəti korlayar. Səlahəddin Əyyubi Hələbə, Qazi Fazilin xətti ilə
Şihabəddin Sührəvərdi haqqında oğlu Zahirə məktub göndərdi. Orada
deyilirdi: “Bu Sührəvərdinin öldürülməsi labüddür. Onu heç vəchlə azad
buraxmaq və salamat saxlamaq olmaz”.
Amma Məlik Zahir filosofu öldürtmədi. Bundan sonra Səlahəddin bir daha
ona yazıb, Şihabəddin Sührəvərdinin edamını əmr etdi, filosofu öldürtməsə,
Hələbi onun əlindən alacağını bildirdi. Bu xəbər Sührəvərdiyə çatdıqda
hakim əz-Zahirdən həbs edilib, ölənə qədər ona yemək-içmək verilməməsini
xahiş etdi.

Видео 50 MİLYON AVROPALINI ÖLÜMDƏN QURTARAN AZƏRBAYCANLI - GİZLİ TARİX канала 40-CI OTAQ