Ойылды бөгеп алғаны, қарғысына елдің қалғаны

Көлемі жағынан әлем бойынша төртінші орында тұрған Арал көлі Сырдария мен Әмудария бойына есепсіз бөгет салғаннан кейін қалай құрғап кеткенінің баршамыз куәсіміз. Жайықтың бойындағы самсаған бөгеттер кесірінен Каспий теңізіне ағып келетін су көлемі азайып, бұл күндері теңіз жағасы ондаған километрге тартылып жатыр.

Өзен бастауындағы келіспеушіліктің арты Тәжікстан мен Қырғызстан секілді көрші елдердің қарулы қақтығысқа баруына әкеп соқтырды.

Ойыл өзені мен салалары арнасына есепсіз салынған бөгеттер Қызылқоға ауданында үлкен табиғи апат алып келетін түрі бар. Ел президентінің өзі араласпаса Ойылды құртып алатын түріміз бар.

2021 жылдың 24-25 сәуірі күндері Атырау облысының бес тұрғыны, Ойыл жанашырлары - Нұров Есенбай, Марат Жалдекенов, Қуаныш Таңатаров, Ғибрат Тұрсынғали, Жетпісбай Нарынбай болып Ақтөбе облысының Мұғалжар және Темір аудандарына сапарлатып барып келдік. Мақсатымыз Ойыл өзенінде көктемгі су тасуы қалай жүріп жатқанын бақылау еді. Судың жүруін тежеп тұрған кедергілердің орнын анықтап, өзен арнасына заңсыз салынған бұл бөгеттердің қазіргі жай-күйін білу болды.

Жалпы, өткен жылдың қазан айында өзен бойындағы бөгеттерді Ойыл жанашыры Жалдекенов Марат ініміз Гугль картаға мониторинг жасау арқылы тізімдеп шыққан болатын. Ол тізімге сай бас-аяғы 38 бөгет бар екендігі анықталды және олардың түгелдей дерлігі заңсыз салынған бөгеттер болып шықты.

Ойыл өзені арнасына салынған аталмыш бөгеттер туралы Жайық- Каспий бассейндік инспекциясына, Ақтөбе облыстық Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасына, сонымен қатар Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігіне дер кезінде хабар берілген болатын. Алайда, арада жарты жылдан астам уақыт өтсе де осы заңсыз бөгеттерді бұзу бойынша ешқандай жұмыстар жасалған жоқ. Ресми тұлғалар бөгеттердің координаты көрсетілген тізімді қолдарына ала тұра әлі күнге дейін бөгеттердің анықтау үстіндеміз деген жауаптан танар емес.

Уақытымыз шектеулі болғандықтан біз екі күндік сапарымызда 38 бөгетті толық түсіре алмадық. Біз бұл сапарымызда Ойылдың басынан бастап, оған құятын Шұбараласай өзені, Шытбұлақ өзені, Талдысай өзені, Шибұлақ өзені, Ақтас өзені, Алау өзені, Жарлы өзені, Шилі өзені, Шилікті өзені, Кеңжалы өзені, Шығырлықұмды өзені, Құмды өзені, Бадамша өзені, Шығырлы өзені, Қарасай өзені арналарын аралап шықтық.

Заманында Атырау облысына қарасты Қызылқоғаның Мақат және Махамбет аудандарымен шектесетін тұсында Сарыкөл деген үлкен көл болған. Айналасы қалың нуға оранған, жергілікті халқы егін салып, мыңғырған мал ұстаған құтты мекен болған екен. Ұлы Отан соғысынан кейін көрші Ақтөбенің Темір және Мұғалжар аудандарында совхоздар құрылып, бөгеттер салынып бастағаннан кейін Ойылдың Жарыпшыққан тармағынан келетін су көлемі күрт азайған. Оның арты Сарыкөлдің кеуіп, қызыл шағылға айналуына әкеп соқтырған. Малы да, жаны да сусыз қалған ел-жұрт ғасырлар бойы қоныстанған мекенін тастай көшкен. Бұл күндері 450-500 мың гектардай Сарыкөл алқабы қаңырап бос жатыр. Бір кездегі қызу тірліктің куәсі секілді әр төбеде шошайған қорымдар ғана қалған.

Біз бұл сапарымызда Ойыл өзені су жинау алқабына яғни бассейніне кіретін барлық сай-жыралар, өзен-салалар, бұлақ-бастаулар бойындағы бөгеттердің әр қайсысына барып, ондағы жағдайды видеоайғақпен, координаттарын көрсете отырып қалың көпшілікке жеткізуге тырыстық. Барлығы 1250 километр жол жүріліп, ұзын саны 31 нысан бақылауға алынды. Оның ішінде бұзуды керек ететін 24 бөгет, тазалауды қажет ететін 3 тоған және өзен ағысына зиян келтіріп тұрған 2 көпір анықталды. Біз барып үлгермеген Ойылдың Бабатай, Қайыңды, Қиыл, Ащыойыл салаларындағы жағдайдың да осы секілді нашар екендігіне сенімдімін.

Өз пайдасы үшін өзен арнасын қалаған жерінен бөгеп алып, табиғатқа аяусыз қастандық жасап отырған шаруа қожалықтарының бассыздығын, мердігер компанияның салғырттығын, жергілікті әкімдіктердің салақтығын әшкере етпесек бұл заңсыздық осылай жалғаса бермекші. Жаратқан сыйға берген байлық өзен суын есепсіз пайдаланып, ысырап етуі себепті бұл күндері Ойыл өзенінің төменінде орналасқан Ақтөбе облысының Ойыл ауданы және Атырау облысының Қызылқоға аудандары экологиялық апат алдында тұр. Табиғатқа қиянат жасауымызды тоқтатпасақ бір кездегі Сарыкөл трагедиясы Ойыл басында отырғандарға келері анық.

Екі күндік сапарды ұйымдастырып, ат салысқан атыраулық кәсіпкерлер Марат Жалдекенов пен Қуаныш Таңатаровқа және жанашыр азаматтар Ғибрат Тұрсынғали мен Жетпісбай Нарынбайға айтар алғысым шексіз. Сіз де бей-жай болмаңыз, Ойыл жанашыры. Осы видеомен бөлісіп, өз пікіріңізді қалдырыңыз.

Құрметпен, Есенбай Нұров
Қорғаныс саласының ардагері

Видео Ойылды бөгеп алғаны, қарғысына елдің қалғаны канала Marat Zhaldekenov