Azərbaycanın incisi Şuşa

Azərbaycanın incisi Şuşa

Qarabağ Azərbaycan təbiətinin nadir gözəlliklərini, Azərbaycan xalqının maddi və mədəni irsini, qədim adət-ənənələrini özündə əks etdirən füsunkar diyardır. Qarabağ təkcə özünün nadir gözəlliyə malik xalçaları, Qarabağ atları, Avropaya, Rusiyaya ixrac edilən ipəyi, zərgərlik məmulatı, silahları ilə deyil, nadir təbiəti, müalicəvi suları ilə də məşhurdur. Sərt dağlar, sıx meşələrlə əhatələnən və toponimikası Azərbaycan dilində «qara bağ», böyük bağ» kimi yozulan bu diyarın paytaxtı isə qədim Pənahabad – Şuşa şəhəri olmuşdur.
Şuşa şəhərinin ərazisi zəngin və şanlı tarixi keçmişə malikdir. Şuşa ətrafındakı qədim yaşayış yerləri, o cümlədən məşhur Cıdır düzündəki Şuşa mağarası bu yerlərin Azərbaycan ərazisində ən qədim insan düşərgələrindən biri olduğunu sübut edir.
Şuşa Qarabağ xanlığının hərbi-strateji əhəmiyyətli və iqtisadi, siyasi, mədəni mərkəzi kimi yaranmış və inkişaf etmişdir.
XVIII əsrin ortalarına yaxın Azərbaycan ərazisində müstəqil xanlıqlar dövrü başlandıqda qədim yurd yeri olan Şuşa yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur.Qarabağ hökmdarı Pənahəli xan ərazini düşmənlərdən qorumaq məqsədilə xanlığın ən strateji mövqelərində müdafiə qurğularının tikintisinə başlamışdır. 1748-ci ildə Bayat qalası, 1752-ci ildə isə Şahbulaq qalası inşa edilmişdir. Lakin, Pənahəli xan müharibələr dövründə əhalinin sığınması üçün daha etibarlı, üç tərəfi keçilməz sıldırım qayalarla əhatə olunmuş yeni bir qala ucaltmağı qərara aldı. Yeni qala ilk illərdə öz banisinin adı ilə «Pənahabad», sonralar isə «Şuşa» adlandırılmağa başlandı.
Qarabağ torpaqlarında ermənilərin kütləvi məskünlaşdırılması XIX əsrin birinci yarısına təsadüf edir. Rus-İran müharibəsi nəticəsində bağlanan 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsindən sonra Şimali Azərbaycan çar Rusiyası tərəfindən işğal edildi. Regionda imperiyanın təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə 1828-ci ildən 1880-ci ilədək İrandan buraya 40 mindən artıq erməni köçürüldü, Qarabağda və Qərbi Azərbaycan torpaqlarında məskunlaşdırıldı. Sonrakı illərdə də davam etmiş bu proses Qarabağda demoqrafik vəziyyətə nəzərə çarparaq dərəcədə təsir göstərdi. Sovet hakimiyyəti dövründə Şuşa şəhərinin inzibati statusu bir neçə dəfə dəyişikliyə məruz qaldı.
Şuşa şəhərinin ərazisi qədim abidələrlə zəngin idi. Şəhərdə 549 qədim bina, ümumi uzunluğu 1203 metr olan daş döşənmiş küçələr, 17 məhəllə bulağı, 17 məscid, 6 karvansara, 3 türbə, 2 mədrəsə, 2 qəsr və qala divarları mövcud idi. O cümlədən, 72 mühüm sənət və tarixi abidələri, dövlət xadimlərinin və başqa tanınmış şəxslərin evləri olmuşdu.
1992- ci ildə Şuşa ermənilər tərəfindən işğal olunduqdan sonra burada tarixi abidələr daqidilmiş, mədəniyyət nümunələrinə qarşı əsl vandalizm aktı törədilmisdir.
Böyük rus musiqi tədqiqatçısı V.Vinoqradov yazırdı: “Şuşa musiqi istedadlarının beşiyi idi. Şuşa musiqiçiləri Azərbaycan musiqisinin tarixini yaratmış və onu yalnız öz vətənlərində deyil, həm də Şərqin başqa ölkələrində təmsil etmişlər.”. Bu şəhər on doqquzuncu əsrin sonu və iyirminci yüzilliyin əvvəllərində Qafqazın musiqi mərkəzinə çevrilmişdi. “Zaqafqaziyanın konservatoriyası» adını qazanmış Şuşa şəhəri Mir Möhsün Nəvvabın, Cabbar Qaryağdıoğlunun, Keçəçi oğlu Məhəmmədin, Seyid Şuşinskinin, Bülbülün, Zülfi Adıgözəlovun, Xan Şuşinskinin, Məşədi Cəmil Əmirovun, Qurban Pirimovun, bəstəkarlardan Üzeyir Hacıbəyovun, Zülfüqar Hacıbəyovun, Fikrət Əmirovun, Niyazinin, Əfrasiyab Bədəlbəylinin, Soltan Hacıbəyovun, Süleyman Ələsgərovun, müğənni Rəşid Behdudovun və s. vətənidir.
Azərbaycan ərazisində ilk qəza məktəbinin təntənəli açılışı 1830-cu il dekabr ayının 30-da Şuşada olub. Beləliklə, Azərbaycanda ilk dövlət məktəbi sisteminin bünövrəsi qoyulub. 2010 ildə Prezident İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamla məktəbin 180 illik yubileyi qeyd olunub.

Видео Azərbaycanın incisi Şuşa канала Azerbaijan Realities