Қаракалпақлардыӊ қара үйи. Юрта каракалпаков.

Қара үй – көшпели ҳәм ярым көшпели халықлардың үйи болған. Айырым мағлыӯматларға қарағанда, қарүй қарақалпақларда әййемде Үстирт тегислигинде пайда болған ҳәм оны Ибрайым Ҳалил деген адам ойлап тапқан. Үлкен жастағы ғаррылардың айтыӯы бойынша қарүйдиң ең биринши рет Үстирт тегислигинде пайда болыӯының себеби, бул жер Қарақалпақстанның басқа аймақларына қарағанда жудә ыссы болып есапланады. Қарүйди тийкарынан ҳаяллар көтерген. Бул жумысты жасы биразга барған улкен жастағы ҳаял басқарған. Қарүй қурылатуғын жер таңланып, ол жер шығынды, от-шөптен тазаланып, қарүйдиң өлшеминде домалақ етип топырақ төселип, ылай менен сыбалып көтерилген. Қарүйдиң ағаш сүйеги: оның есиги – ергенек, решётка сыяқлы дийӯаллары – кереге, ийилген ағашлары – уӯық, жоқарыдағы домалақ ағашы – шаңарақ деп аталатуғын бөлеклерден турады. Қарүй бир ханалы үй болып, екиге бөлип пайдаланылған. Төрден қарағанда қарүйдиң шеп жағы ҳаяллар тәрепи, оң тәрепи ер адамлар тәрепи болып бөлинген. Қарүйдиң оң, яғный ер адамлар тәрепинде: аттың ер туманлары, саз әсбаплар, ал шеп, яғный ҳаялларға тийисли тәрепинде: керги, шанаш, суӯ қабақ, дигирман ҳәм тағы да басқа үй-руӯзыгерлик буйымлары жайласқан. Қараүйдиң ең биринши ҳәм ең тийкарғы ишки безеӯлери булар: ақбасқур, қызылбасқур, белдеӯ, белжип, ший. Булардан баска безеӯлер ҳаққында айтсақ: ишки жанбаӯ, есикқас, қаршын, керги, бесқур, яғный төрге айқыш-уйқыш етип тартылып кереге көринисиндеги мүйешликлерди пайда етип турған қызыл қур.
Қарүй Орта Азия халықлары тәрепинен ойлап таӯылған жүдә әжәйып қол дөретпеси болыӯы менен бирге, ҳәзирги күнде де қарақалпақларда кең түрде пайдаланылмақта.

Юрта – традиционное жилище каракалпаков, приспособленное к полуоседлому образу жизни. Согласно одной из легенд каракалпаков, юрта возникла в древности на плато Устюрт. Ее первым изобретателем был Ибрагим Халил. Старики объясняют, что юрта появилась ранее всего на плато Устюрт, потому что там жарче, чем на остальной территории Каракалпакстана. Устанавливают юрту женщины. Их работу возглавляет уважаемая пожилая женщина. Прежде, чем начать установку юрты выбирается место. Место для юрты представляло собой возвышенную, утрамбованную, обмазанную глиной площадку, круглую в плане. По краю она имела небольшую обвалку на случай дождя. Юрта состоит из деревянных, ковровых, войлочных и камышовых частей. Основой юрты является деревянная конструкция, состоящая из двустворчатых дверей – ергенек, раздвижных решетчатых стен – кереге, купольных жердей – уык, поддерживающих верхний круг - шанарак. Конструкция шанарак является самым ярким отличительным элементом этнической принадлежности владельца юрты. Шангарак каракалпакской юрты состоит из двух деревянных ободов табан. Остов юрты каракалпаков, в зависимости от состоятельности хозяев, состоял из 4, 6, 8 и, редко, 12 частей канатов. Внутри юрта разделялась на мужскую правую и женскую левую хозяйственную стороны. Центральная частьторсчиталась самой почётной, туда обычно усаживали гостей. Главными элементами убранства юрты являются: акбаскур, кызылбаскур, белдеу, белжип, ший-циновка. Кроме того, ковровое внутреннее убранство юрты составляют ишкижанбау, есиккас, каршин, керге, бескур, то есть пять красных дорожек кур, установленных над тор.
Юрта, являясь уникальным творением ума и рук народов Средней Азии до сих пор остается одним из излюбленных видов жилища каракалпакского народа.

Бизди социаллық тармақларда бақлап барыӊ!
Следите за нами в социальных сетях!
Find us on our different social networks and sing up to our pages!
Facebook: https://www.facebook.com/savitskymuseum/
Instagram: https://www.instagram.com/p/BulwhVAAcZi/
Telegram: https://t.me/museumsavitsky/
YouTube https://www.youtube.com/channel/UCshZAh9gVGMv_gFQJo3IXyQ
Интернет сайт: museum.kr.uz/museum

Видео Қаракалпақлардыӊ қара үйи. Юрта каракалпаков. канала МУЗЕЙ имени САВИЦКОГО